De nieuwe Wet bescherming klokkenluiders
Een gebrek aan academische vrijheid of een gegronde reden voor een non-actiefstelling? Sociaal wetenschapper en docent Laurens Buijs kaart deze vraag aan in het kort geding dat hij tegen zijn werkgever, de Universiteit van Amsterdam (UvA), aanspant.
In een opiniestuk in het universiteitsblad Folia uitte Buijs in januari (2023) zijn kritische visie op het, volgens hem, ‘verschijnsel’ non-binariteit. Hij ontving op zijn opiniestuk van studenten, UvA-collega’s en collega-wetenschappers felle kritiek, waarop hij deze critici ‘monsters’ en ‘levensgevaarlijk’ noemde. Ook zou hij critici persoonlijk hebben benaderd met beschuldigende en bedreigende berichten. De UvA besloot hem naar aanleiding van het laatste in april op non-actief te zetten. Volgens Buijs zelf was hij enkel het gevaar van een gebrek aan academische vrijheid aan het blootleggen. Hij acht zichzelf hiermee een klokkenluider en stelt dat de UvA hem daarom niet op non-actief had mogen stellen. Maar wat is een klokkenluider precies? En hoe ga je hier als werkgever mee om op een manier waarmee conflict wordt vermeden?
Wat is een klokkenluider?
Sinds 18 februari 2023 is de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) in werking getreden. Klokkenluiders zijn mensen die misstanden melden binnen een organisatie. De regelgeving rondom klokkenluiders stelt dat deze mensen niet benadeeld mogen worden door hun werkgever na het doen van zo’n melding, dit heet het benadelingsverbod. De nieuwe wet zorgt ervoor dat wanneer dit toch gebeurt en een klokkenluider als benadeelde een melding maakt, het aan de werkgever is om te bewijzen dat deze claim ongegrond is. Eerst lag de plicht tot het bewijzen van een dergelijke melding bij de klokkenluider zelf. Ook beschermt de wet niet langer alleen werknemers en ambtenaren in dienstverband. De Wbk beschermt alle ‘melders’ van misstanden, waaronder uitzendkrachten, vrijwilligers en stagiairs, mits zij een vergoeding krijgen voor het werk dat zij doen. De werkgever kan ervoor kiezen om ook voor sollicitanten, aannemers, aandeelhouders, bestuurders, leveranciers, degenen die melders bijstaan en betrokken derden de meldprocedure open te stellen.
Hoe ga je als werkgever met de melding van een klokkenluider om?
Voor werkgevers betekent de inwerkingtreding van de Wbk dat hun interne meldprocedure voor misstanden aan strengere eisen moet voldoen.
De melder kan de melding zowel schriftelijk als mondeling doen. De werkgever moet de melder vervolgens binnen zeven dagen bevestigen dat zijn melding is ontvangen. Binnen drie maanden na verzending van de ontvangstbevestiging, moet de werkgever aan de melder informatie verstrekken over de wijze waarop de melding wordt opgevolgd, of niet. Ook moet de interne meldprocedure openstaan voor meldingen over het vermoeden van misstand of inbreuk op het Unierecht (dat is het recht van de Europese Unie).
Ook inhoudelijk gelden er een aantal verplichtingen aan de interne meldprocedure. De werkgever moet hierin tenminste vastleggen:
- De manier waarop met de interne melding wordt omgegaan;
- Wanneer je spreekt van een vermoeden van een misstand (kijk hierbij naar de definities daarvan in de Wet bescherming klokkenluiders);
- De manier waarop een werknemer in ieder geval kan melden;
- Bij welke aangewezen onafhankelijke, bevoegde autoriteit kan worden gemeld;
- Welke functionarissen zorgvuldige opvolging geven aan de melding;
- De manier waarop de werknemer een adviseur in vertrouwen kan raadplegen;
- De termijn van zeven dagen na ontvangst van een melding waarop de werkgever een ontvangstbevestiging stuurt;
- De termijn van maximaal drie maanden na melding om de werknemer te informeren over de beoordeling en de opvolging van de melding.
Daarnaast ben je als werkgever verplicht alle werknemers schriftelijk of elektronisch informatie te verstrekken over de (vernieuwde) interne meldprocedure, de manier waarop dergelijke meldingen aan bevoegde autoriteiten buiten de onderneming kunnen worden gedaan en hoe de wet hen beschermt tegen het ondervinden van nadeel naar aanleiding van hun melding.
Per wanneer moet de inrichting van de interne meldprocedure aan bovenstaande eisen voldoen?
Werkgevers vanaf 50 werknemers zijn al verplicht om aan de eisen van de Wbk te voldoen. Werkgever met 50 tot 249 werknemers krijgen van de nieuwe wetgeving tot 17 december 2023 om aan de eisen van de Wet bescherming klokkenluiders te voldoen. Alle ondernemingen met 250 werknemers of meer moeten per direct aan de eisen van de nieuwe wet voldoen.
Ondanks de nieuwe regels betreffende de interne meldprocedure en de benadeling van klokkenluiders zoals vastgelegd in de Wet bescherming klokkenluiders, blijven er kritische opvattingen over de bescherming van klokkenluiders in de nasleep van een dergelijke melding. Dat meldt ook de NOS op 15 juni 2023. Zo uitte danseres Kim Koumans recentelijk haar kritiek op de reactie van het kabinet, naar aanleiding van een rapport over de vele en ernstige misstanden in de danswereld. Kim Koumans bracht in 2021 het misbruik in de latin dance-wereld naar buiten. Sindsdien staat haar leven op zijn kop. Volgens Koumans zijn de maatregelen zoals vastgelegd in de Wbk niet voldoende toereikend onder meer op het gebied van de compensatie voor slachtoffer. Maar ook zouden meldpunten in de danswereld volgens haar niet helpen, wegens de grote angstcultuur die in de sector heerst. Koumans richtte hierom op eigen initiatief haar eigen, externe meldpunt op voor dansers (Mores Online).
